Boekpresentatie "Spinoza in het Torentje"

Gepubliceerd door Jan Mendrik in Verslag · 21 april 2024

Op zondagmiddag 21 april 2024 werd in Den Haag op de Laan van Poot op een creatieve locatie, de Appelloods. Het publiek zit daar rond een soort leeuwenkuil waarin het spektakel zich afspeelt. Dirk Noordman speelde met partner een dialoog tussen Mark Rutte en Spinoza. Vervolgens gaven deskundigen Henri Krop, Alexander Rinnooy Kan en Pieter Paul van Besouw hun visie op het door "Rutte" en "Spinoza" geopperde vraagstuk. Daarna werd het eerste exemplaar van het boek aangeboden aan Jeroen Vervliet. Hij is voorzitter van de Grotius Foundation en de bibliothecaris van Luxembourg Centre for European Law van de Universiteit van Luxemburg.

Een eerste door "Rutte" en "Spinoza" besproken vraagstuk betrof de aard van de mens.

Spinoza beschouwt de mens als natuurverschijnsel. Rutte: wat is die menselijke natuur? Ik zie alleen maar meer tegenstellingen en bedreigingen. Spinoza: mensen hebben behoeften aan veiligheid en worden door hun emotie's gestuurd. De politiek moet dat in banen zien te leiden.

Rinnooy Kan legde vervolgens uit dat er bij verschillende mensen verschillende inzichten zijn en dat de politiek op zoek moet naar het compromis. Spinoza lijkt daar geen begrip voor te hebben. De Grieken hadden dat beter door. Hij heeft het over macht en tegenmacht. Maar je moet wel een oplossing verzinnen waar iedereen mee kan leven.

Van Besouw: de mens en zijn emoties zijn bij Spinoza gedetailleerd uitgewerkt maar er is ook een hiërachie, een piramide van Maslov. Die is bij Spinoza niet te zien. De overheid moet behalve in de voorzieningen voor de mensen ook stabiliteit bieden. De mensen moeten ergens op kunnen rekenen.

Krop legde uit dat het democratieconcept van Spinoza completer ontwikkeld is dan bij de Grieken. Ieder moet zich kunnen ontwikkelen en mee kunnen doen, alle bevolkingslagen, ook de vrouwen. Spinoza bewoog zich bewust in kringen buiten de religieuze en wetenschappelijke. Hij besprak zijn ideeën primair in kringen van gewone geïnteresseerde mensen.

Spinoza dacht niet alleen maar in termen van macht en tegenmacht. Samenwerking is ook belangrijk, medemenselijkheid ("niets is belangrijker dan een medemens"), medeleven en liefde zijn positieve emoties die blijdschap geven en daarom de mens in die richting sturen.

De mondige, vrij denkende, burger staat bij Spinoza centraal. De overheid moet onder kritiek gesteld kunnen worden.

Van Besouw ziet het liever anders: de politiek moet leiding geven. Rinnooy Kan valt hem bij: Rutte is van het type pappen en nathouden. De overheid moet een visie hebben.

In een volgende discussie tussen "Rutte" en "Spinoza" werd de vraag gesteld: Hoe kunnen de mensen vredig met elkaar samenleven. Is er niet een centraal gezag nodig waaraan mensen zich volledig overleveren. Ze krijgen daar veiligheid, ontplooiingskansen en Welzijn voor terug.

Krop legt uit dat Spinoza vrijheid voor burgers nastreeft maar ze moeten zich wel aan de wet houden. Vrede is iets dat primair tussen mensen onderling begint. Het gaat mis als ieder zijn eigen gelijk wil halen. Wat is de taak van de overheid?
Van Besouw: Spinoza legt de nadruk op wetten. Maar de mensen komen juist tot bloei als er zo min mogelijk wetten zijn. De overheid moet zoveel mogelijk terugtreden.

Rinnooy Kan: Zo min mogelijk wetten, wat is dat? Er moeten wel knopen doorgehakt worden in het land en we moeten een richting op. Ik mis die benadering bij Spinoza.

Van Besouw verwacht veel van het onderwijs: een soort inburgeringscursus waarin mensen goede manieren leren.

Rinnooy Kan: Opvoeding en onderwijs is inderdaad van cruciaal belang. Je moet kinderen jong wennen aan verantwoordelijkheid voor de samenleving. Dat levert wat op. Zijn dochter heeft daar onderzoek naar gedaan en die benadering werkt echt.

Krop: Naast wetgeving is ook handhaving nodig. Als een overheid niet handhaaft verliest zij gezag.

En tussen burgers en overheid is ook vertrouwen nodig. Niet alleen van de burgers naar de overheid maar ook andersom. Hij ondersteunt een eerder gemaakte opmerking van van Besouw: ministers die weglopen en hun taak achterlaten geeft niet het idee dat zij hun baan en de burgers serieus nemen.

In de laatste discussieronde was één van de onderwerpen de toeslagenaffaire. Moest de regering de wetgeving hier zo hard handhaven? Rinnooy Kan stelt dat wetgeving niet alles kan regelen. Er moet ook plaats zijn voor humaniteit.

Een andere opmerking van Rinnooy Kan is dat de roep om continuïteit van de overheid ook wel dubbel is. Het mooie van democratie is ook juist dat ze flexibel kan reageren op de wensen van burgers. Beweeglijkheid is in die zin ook een waarde. En de democratie staat gelukkig nog fier overeind. In onderzoeken blijkt dat zij in populariteit niet afneemt.

De sessie werd besloten met een dankwoord door Dirk Noordman waarin hij memoreerde dat Spinoza schetst dat we worden heen en weer geslingerd tussen Hoop en Vrees. Laat dat vooral Hoop zijn, aldus Dirk en laten we hopen dat de overheid die kan geven.

Dirk Noordman nam de gelegenheid te baat om een warm pleidooi af te steken voor een uitbreiding van de Spinoza-bibliotheek in óf bij de Domus Spinozana in Den Haag.

Met dit punt in gedachte bood Dirk het eerste exemplaar van zijn boek aan, aan Jeroen Vervliet.

Bij de borrel kwam ik in gesprek met Alexander Rinnooy Kan en zijn vrouw. Zij waren overduidelijk trots op hun dochter. Als je een stukje schrijft noem je haar dan ook, zei haar moeder? Ze heet Willemijn.
Wat mooi: ouders blijven trots op hun kinderen. Ik herken dat. Heel vertederend.

Dirk Noordman - Spinoza in het Torentje

Uitgave: Wereldbibliotheek

ISBN: 9789028453166

Verschijningsdatum: 9 april 2024

commentaren