Speciaal nunmmer van tijdschrift Spinoza!
Gepubliceerd door Jan Mendrik in aankondiging · 6 juli 2024
Spinoza! is het tijdschrift van de vereniging van filosofiedocenten in het voortgezet onderwijs (VFVO).
Het blad is normaal gewijd aan filosofie in het voortgezet onderwijs in bredere zin. Maar het nummer van juni 2024 is geheel aan Spinoza gewijd. Het kwam tot stand in samenwerking tussen de VFVO en de Vereniging het Spinozahuis (VHS).
Leden van deze verenigingen kregen het gedrukte blad inmiddels toegestuurd. Maar voor iedereen is het blad in digitale vorm te downloaden op: https://vfvo.nl/categorie/spinoza/.
Yoram Stein en Henri Krop constateren in het inleidende artikel dat Spinoza in het filosofieonderwijs op het VWO weinig aandacht krijgt. Hij verdient meer dan dat.
Ten eerste vervult Spinoza qua afkomst en filosofie een brugfunctie tussen mensen met verschillende achtergrond of geloofsovertuiging. Spinoza was van Joodse afkomst maar zijn filosofie heeft bij sommigen een oriëntaalse associatie met o.a. invloed van Arabische denkers. Ook is het vaak bediscussieerd of Spinoza al dan niet een atheïst was. In die zin is Spinoza de uitgelezen filosoof als aanleiding voor discussies tussen mensen van verschillende culturele en religieuze achtergronden.
Ten tweede raakt Spinoza aan de huidige milieu en klimaatdiscussie. Spinoza laat ons nadenken over onze verhouding tot de natuur, waarvan wij zelf ook een onderdeel zijn.
Ten derde kan Spinoza een bron van zingeving zijn (dit is ook het onderwerp van de zomercursus van de VHS). (Ware) kennis en wetenschap zijn voor Spinoza een weg naar zelfbegrip en naar geluk. "ik denk, maar God of de Natuur, denkt in mij". Ik ben lichaam en geest en ben één met de omringende wereld.
Ten eerste vervult Spinoza qua afkomst en filosofie een brugfunctie tussen mensen met verschillende achtergrond of geloofsovertuiging. Spinoza was van Joodse afkomst maar zijn filosofie heeft bij sommigen een oriëntaalse associatie met o.a. invloed van Arabische denkers. Ook is het vaak bediscussieerd of Spinoza al dan niet een atheïst was. In die zin is Spinoza de uitgelezen filosoof als aanleiding voor discussies tussen mensen van verschillende culturele en religieuze achtergronden.
Ten tweede raakt Spinoza aan de huidige milieu en klimaatdiscussie. Spinoza laat ons nadenken over onze verhouding tot de natuur, waarvan wij zelf ook een onderdeel zijn.
Ten derde kan Spinoza een bron van zingeving zijn (dit is ook het onderwerp van de zomercursus van de VHS). (Ware) kennis en wetenschap zijn voor Spinoza een weg naar zelfbegrip en naar geluk. "ik denk, maar God of de Natuur, denkt in mij". Ik ben lichaam en geest en ben één met de omringende wereld.
De artikelen gaan over de volgende onderwerpen.
Spinoza en God (Henri Krop en Yoram Stein): volgens Spinoza is het een grote vergissing om God een persoon te noemen.
God en de Natuur zijn één (de substantie) en alles voldoet aan de natuurwetten. De mens staat niet buiten de natuur maar is één met de natuur.
Kennistheorie en wetenschapsfilosofie (Henri Krop): De overtuiging dat we alles in principe wetenschappelijk kunnen kennen, maakt Spinoza tot een rationalist. Toch is de macht van de wetenschap in de praktijk beperkt. Mensen worden immers dikwijls door de levensomstandigheden in het nauw gebracht. Spinoza legt aan de hand van zijn 3 kennissoorten uit hoe we de werkelijkheid kunnen kennen.
Onze emoties: Spinoza's visie op de mens (Hannah Laurens): Spinoza beschrijft in de Verhandeling over de verbetering van het verstand hoe hij heen en weer geslingerd wordt door zijn emoties. Hij is op zoek naar het hoogste geluk dat hem voor eeuwig de grootste vreugde zou schenken. In de Ethica beschrijft hij dan ook uitvoerig hoe de emoties werken en hoe we daarin rust kunnen bereiken. Ons streven, onze Conatus, wordt versterkt door vreugde. Dat lijkt op hedonisme en egoïsme maar liefde voor jezelf houdt ook liefde voor de ander in. Egoïsme en altruïsme gaan hand in hand.
Politieke evenwichtskunst (Yoram Stein): Spinoza constateert dat mensen onderdeel zijn van de natuur en dat goed en kwaad beide vertegenwoordigd zijn. De mens wordt geleid door zijn Conatus. Spinoza's realistische uitgangspunten dwingen hem om, net als Machiavelli, te kijken naar de mens zoals hij is en niet zoals hij zou moeten zijn. De mens wordt geleid door zijn begeertes en doet daarom ook dingen die slecht zijn. Hij weet dat roken slecht is toch doet hij het. Hij heeft veel moeite zichzelf in bedwang te houden. Voor een samenleving heeft het dan ook weinig zin je te beroepen op morele principes. We hebben behoefte aan een staat die er via wetten de scherpste kantjes afslijpt. Spinoza beredeneert dat de democratie de beste staatsvorm is die de natuurlijke vrijheid en gelijkheid van mensen in stand houdt.
De laatste grote Islamistische filosoof (Michiel Leezenberg): Spinoza betoogde in zijn Politiek Theologisch Traktaat dat het tolereren van afwijkende religieuze opvattingen niet tot conflict hoeft te leiden maar, integendeel, de maatschappelijke vrede juist dient. Spinoza betoogt dat de religieuze openbaring die de ware profeten geven niet bestaat uit oordelen of opvattingen die voor waar gehouden moeten worden. Zij bestaat uit wetten die gehoorzaamd moeten worden. Interessant genoeg staat deze visie van godsdienst dichter bij het Jodendom en de Islam dan bij het Christendom. Spinoza kende de Islam niet van dichtbij maar veel van de gedachten in het Theologisch Politieke Traktaat zijn verbonden met de gedachten van Maimonides, een middeleeuwse Joodse filosoof die in Islamitisch Spanje veel van zijn gedachten ontleende aan Arabische filosofen. Spinoza kende de geschriften van Maimonides, bekend is zijn werk: Gids der verdoolden.
Oefeningen in het goede leven (Paul Juffermans): Reeds de oude Grieken (zoals Plato, Aristoteles en de Stoïcijnen) stelden vast dat mensen er vaak niet in slagen duurzaam geluk te bereiken. Maar moeten we wel aan deze kwetsbaarheid willen ontkomen om gelukkig te zijn? Of schuilt er juist in het omarmen van onze kwetsbaarheid iets goeds? Spinoza zoekt de oplossing in een realistische en praktische benadering van de mens. Enerzijds zoekt hij het geluk in een onvergankelijk en eeuwig goed, dat hij heel traditioneel "de liefde tot God" noemt, anderzijds beschouwt hij de mens als een uiterst fragiel wezen dat enkel kan bestaan in relatie tot andere mensen en dingen (niet in de laatste plaats zijn eigen emoties).
Filosofie, als discipline, impliceert een vorm van begrijpen. Door onze eigen emoties en verlangens te begrijpen vorderen we langzaam op de weg naar een meer duurzaam geluk. Dit streven naar begrip eindigt in het besef van de oneindige werkelijkheid die Spinoza aanduidt met de aloude naam van God. Dit is het punt waar alle vormen van begrip samen komen.
Filosofie, als discipline, impliceert een vorm van begrijpen. Door onze eigen emoties en verlangens te begrijpen vorderen we langzaam op de weg naar een meer duurzaam geluk. Dit streven naar begrip eindigt in het besef van de oneindige werkelijkheid die Spinoza aanduidt met de aloude naam van God. Dit is het punt waar alle vormen van begrip samen komen.
De Spinozakring Soest heeft zes van de auteurs uitgenodigd om, in 6 zaterdagmiddagen, te beginnen op 28 september 2024, hun bijdrage aan het blad te komen presenteren.
Klik hier voor de aankondiging.
0
commentaren