Symposium tgv 125 jarig bestaan van de Vereniging Het Spinozahuis
Gepubliceerd door Dick Blaauboer in Verslag · 26 oktober 2022
Terugblik op het symposium
Opening
Eerste blok
Rudmer Bijlsma (Protestantse Theologische Universiteit): Verbeelding, gemeenschap en vrijheid in Spinoza’s Tractatus Politicus
Rudmer bespreekt de argumenten die Spinoza inzet om een vrije samenleving te bereiken op basis van de rede, de ware deugd en het ware leven van de geest. Hierbij spelen de passies hoop, eerzucht en hebzucht een belangrijke rol. Indien een menigte vrij is, laat ze zich meer leiden door hoop (om te leven) dan door angst en indien onderworpen meer door angst (om te sterven) dan door hoop. Hebzucht (avaritia) is de onmatige begeerte en de zucht naar rijkdom. Ambitie (ambitio) is de onmatige begeerte naar roem. In vredestijd veranderen mensen van gewelddadig naar politiek en geciviliseerd en van daar naar lui een begerig naar rijkdom en hebzucht i.p.v. naar deugd. Navolging (aemulatio) is de begeerte die in ons ontstaat doordat wij ons voorstellen dat anderen dezelfde begeerte koesteren als wijzelf (Ethica III, def. Aff. 3). Indien zwakke mensen allen even verwaand zouden zijn en nergens bang voor zouden zijn, met welke ketenen kunnen zij dan samengehouden en beteugeld worden? Een volk (vulgus) zonder angst is angstaanjagend (Ethica IV p54s).
Hannah Laurens (postdoctoraal Fellow van de British Society for the History of Philosophy / Pembroke College, University of Oxford): Vrij van zonde: Spinoza’s ‘dubbele moraal’ in de Tractatus Politicus
Hannah is gespecialiseerd in de antieke filosofie (gepromoveerd op Aristoteles). Begeerte en rede zijn beide onderdeel van de natuur van de mens. Beide zijn een uitdrukking van het goddelijke en dus niet goed of slecht. Beide zijn rechtmatig. Er is een ondercheid tussen natuurwetten (goddelijk) en kunstmatige wetten (bedacht door mensen). Zondeval: Adam kon niet anders dan zijn begeerte volgen, hij had geen keus om voor de rede te kiezen. Maar dat was wel natuurlijk. Door de wetten van de staat wordt de begeerte van de mens in bedwang gehouden. Spinoza maakt onderscheid tussen wetten van de natuur en wetten die specifiek op de mens van toepassing zijn. Niemand kan zondigen tegenover God, alleen tegenover zichzelf (tegen de wetten die op de mens van toepassing zijn). Vechtlust en jaloezie zijn eigenschappen die bij dieren oké zijn maar bij mensen als slecht worden aangemerkt. Adam’s gedrag is een teken van imperfectie. Volgens onze (mensen) definitie van de mens, een rationeel wezen, schiet Adam te kort, maar volgens God niet. Volgens Spinoza gaat het er om zo veel mogelijk perfectie na te streven op basis van de rede. Ons zelfbeeld is te veel gebaseerd op begeerte en wat anderen vinden (influencers?). De mens moet zich, volgens Spinoza, meer baseren op de rede die tot het ware zelf van ons leidt.Hans ten Hoopen (piano) en Mies Arends (sopraan) brengen vier liederen van
Schubert ten gehore op teksten van Goethe.Na een interactieve lunch met voldoende gelegenheid tot bijpraten volgen de middagsessies.
Tweede blok
Jamie van der Klaauw (Erasmus Universiteit Rotterdam): Soevereiniteit en multitudo: Spinoza in de ruïnes van de representatie.
Er wordt steeds meer geprotesteerd in de wereld, ook in Nederland. Wat kunnen we leren van Spinoza over de relatie tussen (protesterend) volk en staat. Doel van de staat is vrijheid. Onderdanen kunnen niet gedwongen worden dingen te doen die zij niet willen doen. Het volk kan in opstand komen bij slecht bestuur.
Er wordt steeds meer geprotesteerd in de wereld, ook in Nederland. Wat kunnen we leren van Spinoza over de relatie tussen (protesterend) volk en staat. Doel van de staat is vrijheid. Onderdanen kunnen niet gedwongen worden dingen te doen die zij niet willen doen. Het volk kan in opstand komen bij slecht bestuur.
Sonja geeft een uiteenzetting over het begrip multitudo (menigte). Een multitudo is een menigte, een verzameling mensen die zich manifesteert zonder ‘massa’ te zijn, maar ook zonder te kunnen worden gereduceerd tot een aantal aparte individuen. Het begrip heeft een sterke politieke connotatie, met name bij het gebruik door Spinoza. Zij legt verband met het haar boek “Vrijheid, gelijkheid, veelheid” dat dit jaar verscheen bij VUBpress en dat het moderne democratie-denken van Machiavelli tot Spinoza behandelt.
Yoram Stein (Universiteit van Leiden / Montessori lyceum Amsterdam):
Spinoza’s evenwichtskunst: Vrede en vrijheid in de Tractatus Politicus
Vrijheid is de vriend van de staat. Spinoza is te beschouwen als een grondlegger van het liberalisme. Voor de mens is er niets belangrijker dan vrijheid.Vrijheid is iets sociaals, het is niet de vrijheid om iets te doen of te laten. Vrijheid is gradueel. Vrede is een deugd die voortkomt uit de geestkracht. Vrede stelt dezelfde voorwaarden aan de mens als vrijheid. Zowel vrede als vrijheid vereist een bepaalde mate van politieke stabiliteit.Spinoza’s evenwichtskunst: Vrede en vrijheid in de Tractatus Politicus
Hans ten Hoopen en Mies Arends vertolken vijf liederen van respectievelijk Beethoven, Schumann, Tsjaikovski en Berg, alle op één tekst van Goethe.
Spinoza is voor veel Iraniërs in Iran en in diaspora een steun en toeverlaat. Tegenwoordig is Europa meestal de bovenliggende partij in betrekkingen met Aziatische partners. In de tijd van de VOC was het vaak Japan die de regels bepaalde. Wat zegt Spinoza over de handelsrelaties in zijn tijd, de 17e eeuw? Religie bestaat bij gratie van de gehoorzaamheid aan een soevereine staat en de liefde van de medemens. Het is onduidelijk of Spinoza’s ideeën met betrekking tot de relatie met andere soevereine staten wel spoorden met de bestaande regels. Spinoza is erg tolerant t.a.v. de Japanse interventies in de toepassing van religieuze regels op Japans grondgebied.
Jeroen Vervliet (Vredespaleis Den Haag): Spinoza en het internationaal recht
Aandacht wordt besteed aan het begrippenpaar vrees-hoop en recht-macht. Spinoza zou ca 1500 woorden gewijd hebben aan het internationaal recht. Het gaat op zijn best om een machtsverhouding tussen soevereine staten. Hiervoor gelden vrijheid van denken, vrijheid van godsdienst etc. (Verlichtingsidealen). Dit leidt tot een gemeenschap van geesten die tot vrede leidt. Hiertoe behoort Hugo de Groot, belangrijk internationaal rechtsgeleerde van die tijd. Zijn bekendste werk: de iure belli ac pacis (over het oorlogs- en vredesrecht). Hobbs (voorganger van Spinoza) is evenals Spinoza ontkenner van het internationaal recht. Volkerenrecht bij Spinoza is conform natuurrecht. Staten zijn in principe elkaars vijanden. Een verdrag kan aangepast worden als de omstandigheden veranderen (volgens Spinoza). Zo niet bij Hugo de Groot. Spinoza wijst het internationaal recht af. Een internationale samenwerking werkt het best als er samenwerking is tussen democratieën.De dag wordt afgesloten met een receptie waarbij met een glas wijn en een hapje nagepraat kon worden.
0
commentaren