Verslag van de Spinozadag 2021 van de Amsterdamse Spinozakring

Ga naar de inhoud

Verslag van de Spinozadag 2021 van de Amsterdamse Spinozakring

Spinoza
Gepubliceerd door Dick Blaauboer in lezing verslag · 4 december 2021
Verslag door Dick Blaauboer

Op zondag 28 november 2021 hield de Amsterdamse Spinoza Kring haar 14de  Spinozadag in Paradiso in Amsterdam. Onze voorzitter Gonny Pasman-Sakkers die verhinderd was om hier persoonlijk bij aanwezig te zijn had mij gevraagd haar plaats in te nemen, wat ik graag heb gedaan.

De bijeenkomst was van 11:00 tot 13:00 en had dit keer als thema: Spinoza en het complot:over de macht en onmacht van de verbeelding. Sprekers waren Karianne Marx, Jamie van der Klaauw en Jelle van Buuren. Dagvoorzitter was Henri Krop die Rob Hartmans verving, die vanwege persoonlijke omstandigheden niet aanwezig kon zijn.

Complottheorieën lijken niet te passen bij Spinoza. Henri Krop geeft in zijn inleiding al aan dat bij Spinoza bijgeloof een noodzakelijk onderdeel, een zwakte van het menselijk denken vertegenwoordigt. Spinoza geeft aan hoe hiermee om te gaan. De link tussen hedendaagse complottheorieën en bijgeloof zoals beschreven door Spinoza wordt door de drie sprekers uitgewerkt in drie verschillende dimensies.

Karianne Marx (filosoof, VU en UU) bespreekt vooral de ‘macht van het verstand’ en de rol van wetenschap in het denken van Spinoza. Zij doet dat aan de hand van voorbeelden uit de Ethica. Kennis van de natuur geeft een betere uitgangspositie, geeft ons macht. Spinoza gaat het niet om de wetenschap voor de wetenschap, maar om bij te dragen aan het geluk van de mens. Daarom worden bepaalde wetenschappen aanbevolen: medische wetenschap, mechanica, etc. Macht kan ook imperium zijn: de macht om te gebieden, de mensen naar je hand zetten. De macht van het verstand moeten we begrijpen op grond van het verstand zelf en niet als macht over het lichaam en de geest (vgl. Descartes: twee verschillende dingen). Spinoza zegt dat lichaam en geest twee kanten zijn van dezelfde medaille.

Jamie van der Klaauw (bestuurskundige en filosoof, Erasmus Universiteit) schetst het politieke kader van Spinoza’s denken over de macht van het bijgeloof. Hij doet dat op basis van het Theologisch-politiek Tractaat en slaat daarmee een brug tussen filosofie en sociale wetenschappen). Een nieuwe vorm van samenzwerings-theorieën bloeiden op tijdens de corona pandemie als reactie op de wetenschappelijke benadering. Spinoza’s equivalent is de tegenstelling tussen geloof en bijgeloof. Wat ligt er ten grondslag aan dit verschijnsel? 'Complottisme' is niet gericht op theorie of wetenschap maar op acclamatie en repetitie. Bijgeloof en complottisme vinden hun oorsprong in angst en onzekerheid. Als je je altijd goed en in balans voelt krijgt bijgeloof en complottisme geen vat op je.

Jelle van Buuren (Institute of Security and Global Affairs van de Universiteit Leiden) benadert het thema vanuit een epistemologische hoek. Zijn recente onderzoek richt zich op welke rol complotdenken speelt in processen van delegitimisering van politiek en overheid. Waarheid nemen we aan omdat we vertrouwen hebben in de bron of in de boodschapper (epistemologische regulering). De poortwachters worden aangevallen. De epistemologische rol van complottheorie is begrijpelijke verklaringen geven. De existentiële rol van complottheorieis autonomie, veiligheid bieden. Het verlangen om te vertrouwen op je eigen intuïtie. De sociale functie van complottheorie tenslotte is het verlangen om ergens bij te horen, de groep ziet zich als waarheidsvinder. Waar komt het wantrouwen vandaan? Dat kan heel reëel zijn: vergelijk het experiment met zwarte proefpersonen met syfilis; daarna werd gedacht dat HIV een Amerikaanse uitvinding was om homofilie uit te roeien. In Nederland heeft de toeslagen affaire  aangetoond dat de overheid in snel tempo het vertrouwen van een grote groep kan verliezen. Het epistemologisch moeras: alle gevestigde begrippen zijn relatief: waarheid is subjectief, wetenschap is een mening. Complotdenkers kunnen de waarheid wel aan, ze kunnen de twijfel niet aan. We willen kunnen vertrouwen op de poortwachters van de waarheid.

Ter afsluiting van de bijeenkomst was er een boeiende discussie tussen sprekers en voorzitter.

De lezingen zijn ook weergegeven op de site van de Amsterdamse Spinozakring. Klik hmier voor de link.



Foto: Dick Blaauboer


0
commentaren
Terug naar de inhoud